Uprawnienia osób represjonowanych w Polsce – opracowanie informacyjne (2025)
Niniejsze opracowanie przedstawia aktualne, obowiązujące w 2025 roku uprawnienia osób represjonowanych z powodów politycznych w Polsce. Oparte jest głównie na przepisach ustawy z dnia 20 marca 2015 r. o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych (Dz.U. z 2024 r. poz. 682 z późn. zm.), a także na innych aktach prawnych dotyczących świadczeń i pomocy dla tej grupy obywateli.
1. Definicja osoby represjonowanej
Za osobę represjonowaną z powodów politycznych uznaje się osobę, która w latach 1956 1989 była pozbawiona wolności, internowana, zwolniona z pracy, relegowana z uczelni, przesiedlona lub w inny sposób szykanowana z przyczyn politycznych. Status osoby represjonowanej nadaje Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych (UDSKiOR) na podstawie wniosku oraz zgromadzonych dowodów.
2. Uprawnienia osób represjonowanych
2.1. Dodatek pieniężny Osobom represjonowanym oraz działaczom opozycji antykomunistycznej, które pobierają emeryturę, rentę lub inne świadczenie długoterminowe, przysługuje comiesięczny dodatek pieniężny. Od 1 marca 2025 r. dodatek ten wynosi 590 zł brutto miesięcznie. Kwota ta jest corocznie waloryzowana.
2.2. Świadczenie wyrównawcze Jeżeli emerytura, renta lub inne świadczenie osoby represjonowanej nie przekracza kwoty 3300 zł brutto miesięcznie, może ona otrzymać świadczenie wyrównawcze, które podnosi łączny dochód do tego poziomu. Świadczenie to wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych po decyzji Szefa UDSKiOR.
2.3. Prawo do bezpłatnych i ulgowych świadczeń Osoby represjonowane mają prawo do korzystania z bezpłatnych świadczeń zdrowotnych, sanatoryjnych i rehabilitacyjnych na zasadach podobnych jak kombatanci. Mają również prawo do korzystania z ulg w komunikacji publicznej – zwłaszcza w transporcie kolejowym i autobusowym – zgodnie z przepisami ustawy o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego.
2.4. Pierwszeństwo w uzyskaniu pomocy społecznej Osoby represjonowane mają ustawowo zagwarantowane pierwszeństwo w przyjęciu do domu pomocy społecznej, zakładu opiekuńczo-leczniczego lub zakładu pielęgnacyjno opiekuńczego. W praktyce oznacza to, że przy równych warunkach pierwszeństwo przysługuje osobie posiadającej status osoby represjonowanej.
2.5. Odszkodowanie i zadośćuczynienie Osobom niesłusznie skazanym, internowanym lub zatrzymanym z przyczyn politycznych przysługuje prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia na podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Wnioski w tych sprawach rozpatrują sądy okręgowe właściwe dla miejsca zamieszkania wnioskodawcy.
2.6. Świadczenia specjalne Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych może przyznać jednorazowe lub okresowe świadczenie pieniężne w szczególnie uzasadnionych przypadkach, np. trudna sytuacja życiowa, choroba, klęska żywiołowa. Świadczenie to ma charakter uznaniowy.
3. Uzyskanie statusu osoby represjonowanej
Aby uzyskać status osoby represjonowanej, należy złożyć wniosek do Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych. Wniosek powinien zawierać dane osobowe, opis represji oraz dokumenty potwierdzające ich wystąpienie (np. wyroki, decyzje, świadectwa pracy, zaświadczenia, oświadczenia świadków). Po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku wydawana jest decyzja administracyjna, która stanowi podstawę do korzystania z przysługujących uprawnień.
4. Organy właściwe
Sprawy dotyczące osób represjonowanych prowadzi Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych (UDSKiOR), z siedzibą przy ul. Wspólnej 2/4 w Warszawie. Wnioski o odszkodowanie i zadośćuczynienie rozpatrują sądy okręgowe. Świadczenia pieniężne wypłacają Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) lub Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS), w zależności od właściwości.
5. Podsumowanie
Osoby represjonowane z powodów politycznych w Polsce korzystają z szeregu ustawowych przywilejów i świadczeń. Najważniejsze z nich to dodatek pieniężny (590 zł brutto miesięcznie w 2025 r.), świadczenie wyrównawcze do kwoty 3300 zł brutto, prawo do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych i sanatoryjnych, ulgi komunikacyjne, pierwszeństwo w pomocy społecznej oraz możliwość ubiegania się o odszkodowanie i zadośćuczynienie. Wnioski w tych sprawach należy kierować do Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych lub właściwego sądu okręgowego.
